Wileńszczyzna była prawdziwym ogrodem botanicznym szlachty i - jakiej szlachty! Siedzieli tu od pogańskich czasów, bo od Mendoga - Jundziłłowie, Wismontowie, od Giedymina - Dogilowie, Ejgirdowie, od Jagiełły i Witolda - Krupowiczowie, Zapaśnikowie, Krupowiesowie, Wilbikowie, Mickiewiczowie, Koczanowie, Dowgirdowie, Jodkowie, Bartoszewiczowie i inni. W samym lidzkim powiecie (obecnie część rejonu solecznickiego) pod koniec XVIIIw. kwitło jakieś 600 nazwisk szlacheckich, a w tym kilkanaście rodzin o nazwisku, naszego Wieszcza, Mickiewicz

W polu błękitnym głowa lwa srebrna ziejąca płomieniem czerwonym. W klejnocie nad hełmem taka sama głowa lwa.

Znamy następujące średniowieczne pieczęcie tego herbu: 1399 i 1404 Zbigniew z Brzezia; 1413 Jawnuta Wolimuntowicz, wojewoda trocki; 1431 Rumbold, marszałek litewski ( ziemski ); 1431, 1432 i 1434 Kieżgajło, starosta żmudzki.

Aktem unii horodelskiej w 1413 roku przeniesiony na Litwę. Ród Zadorów reprezentował Zbigniew z Brzezia, marszałek Królestwa Polskiego; do rodu został adoptowany Jawnuta Wolimuntowicz, wojewoda trocki 1).

Ród ten zamieszkiwał ziemię krakowską, sandomierską i wileńską. Należały do niego między innymi następujące rodziny:

Andruszkiewicz, Balicki, Bartoszewski, Bychowski, Ciesielski, Dowgiało, Hołowczyc, Karwowski, Kieżgajło, Kurowski, Lechnicki, Lipiński, Majewski, Narbut, Paszkowski, Piasecki, Strykowski, Zawisza.

Prócz Wolimuntowiczów należał do tego rodu, który w Horodle przyjął herb Zadorę, Stanisław Dowgiało, czyli Dowgajło.

Stosunek jego pokrewieństwa do Wolimuntowiczów określić się nie da, faktem jednak jest, że był ich rodowcem, skoro używa po Horodle pieczęci z herbem Zadora 2). Stanisław Dowgiało, chorąży litewski, zjawia się pierwszy raz w styczniu roku 1413 jako świadek w procesie krzyżackim. Spotykamy go potem w towarzystwie Wolimuntowiczów w Czartorysku w roku 1431, ostatni raz w roku 1437 jako nadawcę wsi Nowiny na rzecz katedry wileńskiej. Synem Stanisława był Jerzy, który w połowie XV wieku otrzymał od Kazimierza Jagiellończyka bogate uposażenie w powiatach peremylskim, włodzimierskim, łuckim, i mozyrskim.

Stanisław Dowgiało jest protoplastą rozgałęzionej na Litwie rodziny herbu Zadora, która rozdzieliła się na kilka linii z przydomkami: Narbut, Kurowios, Stryszka i Zawisza. Za rodzinny dwór Dowgiałów uważa się Dowgialiszki w powiecie święciańskim.

Na początku XVII wieku w powiecie wileńskim fukcję woźnego wileńskiego pełnił Malcher Wojciechowicz Dowgiałło .

Już w wieku XVIII licznie zamieszkiwali powiat lidzki ( obecnie część rejonu solecznickiego) w miejscowościach Dowgiały, Chomicze, Nowosady, Michnokiemie, Honcewicze, Jachnowicze, Jurele, o czym mówią dokumenty potwierdzające szlacheckie pochodzenie tego rodu z 1799 r. 3)

- Adam, Maciej, Ignacy i Józef synowie Andrzeja z posesji Dowgiał.

- Ksawery syn Jana z posesji Dowgiał

- Antoni syn Karola z posesji Dowgiał

- Dominik z synami: Hipolitem i Jakubem

oraz - Antoni - bracia, synowie Macieja

- Józef i Jakub synowie Michała z posesji Chomicze.

- Wawrzyniec syn Jana

- Józef i Karol synowie Jakuba z posesji Michnokiemie.

Z dokumentów z roku 1848 możemy stwierdzić, że protoplastą rodziny Dowgiałłów na Wileńszczyźnie był Andrzej syn Samuela, który swe majątki Bolcieniki i Dowgiały w testamencie w 1723 przekazał swoim synom, tj. dla Samuela, Jakuba i Kazimierza.

Bolcieniki w 1789 roku były sprzedane dla Jana Narbutta.

Rodzina Dowgiałów niejednokrotnie otrzymywała potwierdzenia szlachectwa: 12.VII.1805 r., 20.VI.1819 r., 20.IX.1832 r., 8.V.1840 r., 5.XII.1850 r., 29.IV.1859 r.

W wieku XIX w powiecie lidzkim spokrewnieni z rodzinami szlacheckimi: Biernackich, Bołądziów, Dogielów, Gojżewskich, Jundziłłów, Krupowiesów,Mickiewiczów, Narkiewiczów,Pryszmontów, Sakowiczów, Stogniewów, Wilkańców4).

Dzieje tej rodziny sięgają niepamiętnych czasów i jest ona opisana w herbarzu Niesieckiego w I tomie na stronie 37 i w tomie II na stronie 334. Dokument zaś z dnia 13 grudnia 1819 roku przytacza następującą historię: przodek tego domu i kleynotu broniąc w Sarmacji miasta Windeborza które dziś Wiezmą zowią, tam w Kasztelu na prezydium zostawiony mężny Kawaler Grzymała nazwany, nietylko natarczywości Rzymianów należyty dał odpór, ale też zbroyną siłą miecza wiele woyska Rzymskiego wytępił, nakoniec miasta fortunnie obronił - na pamiątkę więc oraz w nagrodę męstwa swego do dawnego herbu bramy, otrzymał aukcyą męża zbroynego zmieczem w niey stoiącego; takim kształtem herb ten wyniósł, od którego i sam herb imienia dostał - Potomstwo bohatera tego rozrodzone na liczne domow genealogiczne gałęzie, przez niemały przeciąg wieków przy szacunku wolności szlachectwa dziedziczyło ziemskich dóbr różnoimienne nomenklatury, od których wedle dawnych zwyczaiów rozmaite Grzymalczykowie wzięli nazwania: mianowicie Piotraś Grzymała dziedzic na Baranowiu w Sandomierskiem Województwie nad Wisłą leżącym, otrzymawszy dziedzictwo pomienionych dóbr, pierwszy z Baranowa Grzymałą Baranowskim zwać się począł, które jmie naypóźnieyszym swym potomkom Grzymałom do dziś dnia Baranowskimi zowiącymsię w naturalnym spadku zostawił; z którego naprzód Jakub z Baranowa Grzymała Baranowski Podstoli Sandomirski w roku 1436 podpisał pokóy Brzeski. ( zachowana oryginalna pisownia)7).

Wspomnieć warto przedstawicieli tego rodu, jak Wojciecha - wojskiego parczewskiego wspominanego w dokumentach w 1602 roku, Mikołaja - stolnika kijowskiego, jego syna Stanisława podczaszego lwowskiego żonatego z Anną z Ossolińskich.

Około 1550 roku Walenty syn Wojciecha z Baranowa Grzymała Baranowski jako pierwszy przeniósł się na Litwę, a dokładniej do powiatu trockiego w majątku Bitowtowicze, gdzie w 1568 roku zawarł związek małżeński z Jagnieszką Czyżówną córką Aleksandra. Właśnie oni są przodkami wszystkich Baranowskich na Litwie pieczętujących się herbem Grzymała.

Na wzmiankę zasługuje Mateusz Baranowski, służący w wojsku polskim pod dowództwem Tadeusza Kościuszki w randze chorążego - poległ na polu bitwy.

Wzmianki o przedstawicielach tej rodziny znajdujemy w metrykach chrzestnych w kościele parafialnym olkienickim w latach 1730 i 1732, zamieszkali w okolicy Niewoniańce. Z Niewoniańc poprzez koligacje małżeńskie otrzymali majątki Lubkowskie i Miżany, gdzie część rodziny Baranowskich osiadła na długie lata.

Interesujący jest dokument potwierdzający szlachectwo rodziny Baranowskich z 1832 r., gdzie jednocześnie z przedstawionym herbem umieszczone są dwa wiersze, jeden z nich następującej treści:

? Znaczny męstwem odwagą Jakub Horodniczy;
Baranowski był Brzeski, mało takich Liczy
Ojczyzna, który Pamięć zapisał Żelazem,
Sławę Honor w Zasługach te otrzymał razem;
Niepłonny Świadek cnoty Pismo o tym głosi
Mocnych Wodzów Pochwała, ten zaszczyt Przynosi,
Żygmunt też Król potwierdza w Kamieńskim Powiecie,
Kilka Wiosek z Poddaństwem Żyjącym na Świecie,
Po Śmierci Oyca Synom, by byli w Estymie,
Na co się Ich Szlacheckie Zasłużyło Imie.
Rok Tysiąc Piętsetsiódmy iak są tym nadani

w Regestra Sług Oyczyzny, Wiecznie zapisani ( zachowana oryginalna pisownia).

W końcu XVIII wieku podtwierdzenie szlachectwa otrzymali:
- Ignacy s. Marcina z posesji Jachnowicze
- Antoni, Wincenty, Jan - synowie Ludwika
- Antoni, Jakub - synowie Mateusza z Miżan 8).

W wieku XIX rodzina zamieszkała w okolicach Nowokuńce, Michnokiemie, Miżany ( obecnie w rej. solecznickim) i spokrewniona ze szlacheckimi rodzinami: Ostrowskich, Gieżgołdów, Wilkanców, Monkiewiczów, Pietroszewiczów, Szczuków.

Jako ciekawostkę podam, że w wieku XIX spotykamy rodzinę tatarską o tym nazwisku, ale w powiecie wileńskim, wielce zasłużoną dla Rzeczpospolitej. Ich nazwisko w całości brzmiało Murza Tuhański Baranowski herbu Tuhan. Byli zaszczyceni przywilejami za zasługi wojenne przez Augusta III i Stanisława Augusta . Protoplasta tego rodu Dawid rotmistrz tatarski, za zasługi wojenne w walce ze Szwedami od króla Jana Kazimierza otrzymał w nagrodę wieś w powiecie wileńskim9); Wileńszczyźnę zamieszkiwały jeszcze inne rodziny Baranowskich pieczętujące się herbem Ostoja i herbem Rawicz.

Istniało pięć podstawowych odmian tego herbu, podajemy najbardziej rozpowszechnioną.

W polu złotym mur czerwony o trzech basztach, w bramie rycerz z mieczem w prawej i tarczą w lewej ręce. W klejnocie nad hełmem w koronie na pięciu piórach strusich - trzy wieże.

Pierwsza znana zapiska sądowa pochodzi z 1402 roku . Najbardziej rozpowszechniony w ziemi krakowskiej, lubelskiej, poznańskiej i sandomierskiej 5).

Ojczyzną herbu i rodu Grzymałów jest Mazowsze. Przecław Grzymała otrzymał od Władysława Hermana udostojnienie herbu przez dodanie stojącego w bramie rycerza, który prawicę z mieczem w górę unosi. Udostojnienie to było nagrodą za obronę Płocka w roku 1078 przeciw Jaćwingom. Później jednak kazał Bolesław Wstydliwy Grzymale usunąć z herbu rycerza i umieścić bramę zamkniętą, na znak królewskiej niełaski.

Doznał herb Grzymała jeszcze jednej odmiany. Kiedy Litwini z Jaćwingami napadli na Mazowsze wystąpili przeciw nim Grzymalici, właściciele Zielon i Ślas, pobiwszy ich na głowę. W nagrodę wolno im było z herbu usunąć zamkniętą bramę, na dowód, że byli przedmurzem dla swojej ziemi6).

Tym herbem posługiwały się następujące rody:

Baranowski, Borkowski, Bortkiewicz, Brodowski, Budziszewski, Bzowski, Cydzik, Czapski, Domejko, Górski, Grabowski, Grzymała, Jurkowicz, Kamiński, Kikowski, Klonowski, Krasnopolski, Machwicz, Małachowski, Murawski, Niemira, Ostrowski,Rymwid, Rymwidowicz, Siemianowski, Truszczyński, Turczyński, Wierzbicki, Wolski, Wysocki, Zaleski i inni. Rodziny znane i zasłużone herbu Grzymała to: hr. Grudzińscy z Wielkopolski. Z tego rodu Maciej był kasztelanam bydgoskim w r. 1480. Jędrzej dworzanin króla Zygmunta I.

Niegolewscy wywodzący się z Niegolewa ok. 1389 roku. Nazwisko to okrył sławą dziedzic na Niegolewie Andrzej (*1786 ? 1857) bohater spod Somosierry, kawaler złotego krzyża Virtuti Militari i Legii Honorowej.

NG 30 (466)