Joachim Lelewel wybitny historyk, naukowiec, polityk - wielki Polak. Urodził się 21 marca 1786 roku w Warszawie w rodzinie Karola Maurycego Lelewela (*1748 - 1830 ) urzędnika królewskiego, prawnika, kapitana gwardii pieszej koronnej w stanie spoczynku i Ewy Szelutcianki.

Od wczesnego dzieciństwa wyróżniał się powagą i dużymi zdolnościami. Edukację rozpoczął w Konwikcie pijarów w Warszawie, gdzie pogłębiał z wielkim zainteresowaniem swe wiadomości z historii. Studia historyczne rozpoczął w Wilnie w 1804 roku ( m. in. dziadek Joachima - Henryk, zdobył stopień magistra.Uczył się na Uniwersytecie Wileńskim).

Podczas studiów, pod wpływem historyka księdza T. Hussakowskiego, spisał zasady badań historycznych, które stały się zalążkiem pracy "Historyka", opublikowanej w 1815 r. Praca ta ukazała dojrzałość umysłową i zdolności młodego teoretyka historii do abstrakcji historycznej.

Stał na czele towarzystwa młodzieżowego, późniejszego Towarzystwa Filomatów, wygłaszał referaty, pisał uchwały, był najbardziej popularnym organizatorem młodzieży. Po ukończeniu studiów pracował jako wykładowca historii i geografii w Liceum Krzemienieckim (w 1809 roku), a od 1815 do 1824 roku z przerwami na Uniwersytecie Wileńskim, gdzie kieruje katedrą historii. W 1821 roku zostaje wybrany na członka Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Jest ceniony jako badacz, wykładowca. W 1824 roku razem z kilkoma profesorami zostaje usunięty z Uniwersytetu, jako podejrzany o współpracę z filomatami. Zmuszony jest wyjechać z Litwy.

Osiada w Warszawie, gdzie oderwany od pracy pedagogicznej z niezwykłą pasją przystępuje do pracy naukowej.

Wybucha Powstanie Listopadowe. Lelewel jako prezes Towarzystwa Patriotycznego wchodzi w skład rządu powstańczego. Okres ten później opisze w swoim pamiętniku z lat 1830-1831 ( został opublikowany w Warszawie w 1924 roku ). Po stłumieniu powstania udaje się na emigrację, na zawsze rozstając się z Ojczyzną. Władze carskie zaocznie skazują go na karę śmierci.

Na emigracji był wszędzie witany ze szczególnymi honorami, jako członek rządu powstańczego i uczony. Po przybyciu do Paryża uczestniczy w życiu społeczno-politycznym i naukowym emigracji polskiej. Tym samym wzbudza niepokój rządu francuskiego. Opuszcza stolicę Francji i udaje się do Belgii, gdzie pozostaje prawie do końca życia. Ciężko chory, za namową przyjaciół, w maju 1861 roku wyjeżdża do Paryża, gdzie 29 maja 1861 roku umiera.

Oto kilka najważniejszych dzieł J. Lelewela: " Historyka tudzież o łatwem i pożytecznem nauczaniu historji" ( 1815 ), " Biobliograficznych ksiąg dwoje..." (1823), " O historyi iej rozgałęzieniu i naukach związek z nią mających? (1826), "Dzieje Polski potocznym sposobem..." (1829), "Dzieje Litwy i Rusi aż do unii z Polską" (1839) i inne.

W 1929 roku z okazji 350-ej rocznicy Wszechnicy Wileńskiej zwłoki Joachima Lelewela przewieziono do Wilna i złożono na cmentarzu Rossa.

Opracował Czesław Malewski

Na zdjęciu: pomnik J. Lelewela na cmentarzu Rossa w Wilnie.

NG 5 (494)