przed II Zjazdem PoloniiŚwiata w RP
i VII Konferencją "Przyszłość i teraźniejszość Polaków na Wschodzie",
która odbędzie się w Gorzowie Wielkopolskim w dnaich 7 - 8 maja 2001 r.

Cele i sposoby działania, które przez 170 lat były kontynuowane przez Emigrację Polityczną ulegają w XXI w. zmianie z następujących powodów:

1. W 1989 r. Polska stała się państwem suwerennym i weszła na drogę wiodącą do niepodległości, a rozpoczęta misja przez II Wielką Emigrację w 1945 r. została spełniona;

2. Pokolenie twórców II Wielkiej Emigracji (WE) ulega biologicznej erozji;

3. II WE nie pozostawia po sobie trwałych form działania i struktur odpowiednich dla zmienionej sytuacji politycznej. Nieliczni pozostali sprawni przywódcy i organizacje, takie jak Fundacja AK i Fundacja i Centrum II Korpusu WP należą do wyjątków;

4. Brak jest strategii, a co gorsze dyskusji o nowej roli Emigracji wżyciu Polaków i Ojczyzny i niejasny jest stosunek Kraju do Emigracji.

Niniejszy artykuł ma na celu wprowadzenie do dyskusji na temat nowej misji Emigracji.

Historia ostatnich 200 lat sprawiła,że ok. 15 milionów emigrantów polskiego pochodzenia. (28 proc. Polaków) i ich potomków mieszka poza Polską. Ponieważ w Polsce mieszka 38 mln Rodaków, w sumie Polacy stanowią 53 mln. Naród, jeden z liczniejszych wświecie, mieszczący się w pierwszej 17-tce, z populacją zbliżoną do Włoch, W. Brytanii i Francji.

Spośród owych 15 mln Rodakówżyjących za granicą tylko ok. 20 proc. mówi jeszcze po polsku. Jednakże wybór polskiego kardynała Karola Wojtyły (1978) na papieża i powstanie Solidarności w 1980 r., których konsekwencją był upadek "żelaznej kurtyny" (1989), obudził kilka milionów emigrantów, którzy dziś sąświadomi i ciekawi swego polskiego dziedzictwa i historii.

Warto więc zastanowić się jak sproduktywizować Emigrację, by stała się trwałym elementem polskiego narodu w "elektronicznej Globalnej Wiosce". Chociaż globalizm wnosi więcej szkód niż pożytku, tj. internet zmniejsza dystans między Emigracją a Ojczyzną.

Polacy, którzy opuścili Kraj stworzyli Emigrację zarobkową, naukową, artystyczną i polityczną. Nie wdając się w szczegóły definicyjne poszczególnych rodzajów Emigracji na przestrzeni ostatnich dwóch wieków, postawię tezę,że w XXI w. polska Emigracja scala się i przekształca w Emigrację Kulturową we wszystkich krajach osiedlenia.

Jak wynika z dotychczasowej historii, Emigracja Polityczna była potrzebna, ponieważ mocno przyczyniła się do dwukrotnego uzyskania niepodległości przez Polskę. I tak I WE (1830-1918) spowodowała odzyskanie niepodległości przez Polskę w 1918 r. i dostarczyła Ojczyźnie dwóch prezydentów i jednego premiera oraz tysiące fachowców, w tym setki oficerów wysokiej rangi. Natomiast II WE (1945-1990) przyczyniła się do skutecznej wojny ideologicznej z Dyktaturą PRL, czego wynikiem było odrodzenie się Polski w 1989 r. i uznanie granicy na Odrze i Nysie przez Niemcy. Przy czym:

* Emigracja Londyńska ("Rząd Londyński") promowała strategię powrotu do ideałów II RP;

* Emigracja Paryska ("Kultura") propagowała powrót do polityki jagiellońskiej;

* Emigracja Północno-Amerykańska, "Solidarnościowa" (SE) (STUDIUM) (1980-2000) promowała strategię transformacji PRL w państwo liberalnej demokracji na wzór zachodni.

W 1989 r. po obaleniu PRL-u, II WE jakby straciła pęd i zainteresowanie tym "co dalej?" Oczywiście z wyjątkami, do których zaliczyć należy:

a) Kongres Polonii Amerykańskiej (KPA) i polską prasę emigracyjną w St. Zjednoczonych i Kanadzie, która swymi akcjami w latach 1995-1999 przyczyniła się do przyjęcia Polski do NATO w 1999 r.

b) Indywidualną działalność prof. Zbigniewa Brzezińskiego tak na scenie polityki amerykańskiej jak i na scenie polityki międzynarodowej, zwłaszcza ukraińskiej.

c) Indywidualna działalność dyr. Jana Nowaka-Jeziorańskiego, który swymi ocenami i wszechobecnością w Kraju i Waszyngtonie wspierał i wspiera nowe władze III RP.

d) Bibliotekę Północno-Amerykańskiego Centrum d/s Polskich "STUDIUM," która w latach 1990-2000 zrealizowała misję transferu współczesnej wiedzy o demokracji i kapitalizmie do Polski w postaci wydania w Polsce 7 książek na ten temat (lista podana w bibliografii). Ponadto w latach 1980-tych STUDIUM wydawało regularnie STUDIUM Papers, które docierały do licznych polityków amerykańskich, forsując polską rację stanu.

e) Panele dyskusyjne na temat bieżących spraw Polski, prowadzone na corocznych zjazdach Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce (PIN).

f) Publicystyka emigracyjnej prasy, która nieśmiało acz ze zdziwieniem ocenia błędy polskiej transformacji.

g) Publikacje poszczególnych ekspertów na temat polskiej transformacji, jak np. książka prof. K. Poznańskiego, pt. "Wielki przekręt. Klęska polskich reform, 2000".

Na podstawie dotychczasowej analizy można stwierdzić,że poszczególne fazy Emigracji Polskiej realizowały następujące misje:

* I WE przyjęła misję odzyskania niepodległości przez Polskę;

* II WE realizowała misję protestu narodowego wobec dyktatury PRL;

* III SE ma misję współtworzenia transformacji ustrojowej w III RP.

Zachodzi teraz pytanie czy jest celowe kontynuowanie misji III SE?

Po odzyskaniu niepodległości w 1989 r., dodajmy zżalem,że z 45-letnim opóźnieniem, niepokoją nas co najmniej sześć wyzwań:

1. Proces transformacji dyktatury PRL w państwo liberalnej demokracji zajmie prawdopodobnie 2 pokolenia i nie skończy się przed 2040 r.

2. Polska pozostaje państwem frontowym, tzn. z historycznego "Przedmurza Chrześcijaństwa" transformuje się w "Przedmurze Demokracji" wobec państw położonych na Wschodzie. Niestety Polska sama jeszcze nie jest w pełni demokratyczna, bowiem większość prasy jest własnością zagranicznych inwestorów, nie posiada jednomandatowych okręgów wyborczych i wojewodowie są mianowani, a nie wybierani.

3. Polska gospodarka jest prywatyzowana poprzez wywłaszczenie mieszkańców na rzecz zagranicznych właścicieli, przy równoczesnym zahamowaniu rodzimej klasy kapitalistów, co powoduje,że kraj staje się kolonią.

4. Wysokie bezrobocie będące wynikiem skolonizowania Polski powoduje,że 50 proc. Polakówżyje na pograniczu ubóstwa i woła "komuno wróć." Rząd po skolonizowaniu gospodarki nie ma właściwych instrumentów walki z bezrobociem i jest bezradny.

5. Proces integrowania Polski ze zbiurokratyzowaną Unią Europejską wywoła zaburzenia społeczno-gospodarcze w Kraju, chociaż przeważa opinia,że lepiej jest być w tym związku aniżeli poza nim.

6. Proces uzachodnienia Polski powoduje wulgaryzację systemu wartości, który wyraża się w nihiliźmie, korupcji i przestępczości.

Wymienione wyzwania wskazują,że Polska potrzebuje już nie tyle emigracji politycznej, lecz silnego lobby w ważniejszych centrachświata, a zwłaszcza w USA. Owe lobby powinno przypominać, choćby w zamiarze, lobby izraelskie w St. Zjednoczonych.

Innymi słowy, o ile cała Emigracja Polska powinna stać się Emigracją Kulturową, o tyle Emigracja zwłaszcza w USA powinna mieć dwa odcienie; odcień kulturowy i odcień polityczny, zorientowany na polskie lobby i centrum niezależnego opiniowania polskiej polityki.

Funkcjonowanie Emigracji powinno opierać się o dwa jakby ?sprzeczne? ze sobą sposoby działania. Z jednej strony Emigracja powinna się jednoczyć na rzecz osiągania wspólnych celów, jak np. poprawy warunkówżycia Polaków na Kresach lub promowania pozytywnego systemu wartości w Kraju, a z drugiej strony Emigracja powinna mieć swą autonomię w stosunku do Kraju. Jak twierdzi dr med. Kazimierz Nowak z Londynu, Emigracja nie powinna dać się "zpowiatyzować" władzom w Polsce, bowiem zatraci swą autonomiczność i różnorodność, tak niezbędną w niezależnej ocenie Kraju i sytuacji naświecie. Idylla jednomyślności Emigracji jest tylko iluzją. Demokratycznej Polsce powinno zależeć na takim modelu Emigracji.

Realizowanie misji transformacyjnej w St. Zjednoczonych jest bardzo problematyczne i można je scharakteryzować w następujących dylematach:
* Dylemat organizacyjny (1): Wykruszyli się bądź wykruszają oddani działacze, a dwie organizacje polonijne KPA i PIN (Polski Instytut Naukowy w Ameryce) prowadzą dość hermetyczną politykę kadrowo-programową. W obu organizacjach prym wiodą działacze bądź urodzeni w Ameryce, bądź nigdy nie mieszkający po II WŚ w Polsce. Nic dziwnego,że mają mniej zaangażowany stosunek do bieżących spraw Polski, czyli do jej politycznego lobby i charakteryzuje ich atrofia ideowa. Ich zainteresowania skupiają się bardziej na wymiarze kulturowym i na przeszłości aniżeli na politycznych wyzwaniach, być może nawet ze zrozumiałych względów. Dylematu tego nie da się rozwiązać w najbliższym czasie. Organizacje te nie potrafiły wchłonąć zastrzyku "nowej krwi" z ES i nie tylko z tej emigracji. Np. dyr. Jan Nowak-Jeziorański nie działa obecnie wżadnej z tych organizacji.

* Dylemat odległości i finansowy (2): Polonia w Północnej Ameryce rozsiana jest na wielkim obszarze, który sprawia,że kontakty oparte na ciągłym korzystaniu z transportu jak i z telefonu są bardzo kosztowne. Emigracja tutejsza w niczym nie przypomina warunków w jakich funkcjonowała I WE w jednym mieście - Paryżu i do tego zbierająca się w jednym pałacu, Hotelu Lambert, Ks. Adama Czartoryskiego.

* Dylemat Kraju (3): Rządy w III RP nie wypracowały jeszcze przyjaznej polityki wobec Emigracji Polskiej, czasem nawet dawały oznaki dystansowania się od niej i wrogości, jak to miało miejsce w ograniczeniu praw wyborczych, wyeliminowaniu prawa do zajmowania stanowisk rządowych, a nawet udziału w wyborach na posłów i prezydenta, stworzeniu wielkich trudności paszportowych, itp. Chyba w myśl zasady,że "nie wybacza się" dobrych uczynków, tu mam na myśli dorobek niepodległościowo-ideologiczny Emigracji oraz jej pomoc finansową, która w latach 1950-60 była bardzo znaczna, a w okresie Stanu Wojennego sięgnęła ok. 2 miliardów dolarów, przesłanych do krajowych kościołów, instytucji charytatywnych i rodzin. Podczas gdy wpływy z polonijnej turystyki i pomocy w całym okresie PRL-u i III RP sięgają kilkudziesięciu miliardów dolarów.

* Jak widać z tego krótkiego przeglądu dylematów Emigracji Polskiej, są one poważne i deprymujące przed podejmowaniem dalszych inicjatyw politycznych. Niemniej, niniejsze opracowanie jest konieczną próbą podjęcia takiego wysiłku, być może ostatniego z mojej strony.

Pomoc w zrealizowaniu strategii transformacyjnej w Polsce przez Emigrację jest w obecnych warunkach nie możliwa bez katalizacyjnej pomocy interwencyjnej władz III RP. Stwierdzenie to można nawet uogólnić: na rozwój jakościowej Emigracji Kulturowej.

Władzom III RP powinno zależeć na zaktywizowaniu całego narodu polskiego, niezależnie od miejsca zamieszkania, mając na uwadze osiągnięcie następujących celów:

A. Utrwalenie polskiego dziedzictwa,

B. Zwiększenie bezpieczeństwa państwa polskiego,

C. Czerpanie z Emigracji inspiracji i niezależnych opinii na temat stanu Polski.

Kierując się tymi celami Rząd Polski powinien poprzeć trzy kluczowe dla sprawy przedsięwzięcia:

3. Utworzyć Radę Polonii przy Senacie RP;

4. Zbudować Centrum Polaków w Świecie ("Piramidę Polaków" - the Hall of Fame) z oddziałami w Polsce;

Ukierunkować Ośrodki Polskiej Kultury w kilku strategicznych państwach.

Niniejsza próba sformułowania polityki emigracyjnej jest połączeniem romantyzmu z realizmem autora. Najprawdopodobniej niewiele z tych propozycji zostanie wprowadzonych wżycie w okresie, kiedy Ojczyzna wchodzi w okres kolejnych zaburzeń ustrojowych i moralnych. Niemniej trzeba o tych sprawach dyskutować, aby coś niecoś udało się z nich uratować dla dobra sprawy Polaków.

Andrzej Targowski, Informatyka klucz do dobrobytu, Warszawa, PIW, 1971.

Andrew Targowski, Red Fascism, The Polish Revolution 1980, Lawrenceville, VA: New Brunschwick Publishing Co. 1982.

Andrew Targowski, Chwilowy koniec historii, Warszawa, NWP, 1991.

Andrzej Targowski, Dogonić czas, Warszawa, Bellona, 1993.

Andrzej Targowski (Ed.), Obrona Polski, Warszawa: Bellona, 1995.

Andrzej Targowski i St. Dronicz (Ed.), Wizja Polski, Warszawa: Cinderella Books, 1995, 1997, 2000.

Andrzej Targowski i A. Ajnenkiel (Ed.), Losy Polski iŚwiata, Warszawa: Bellona, 2000.

Andrzej Targowski, Informatyka bez złudzeń, Wspomnienia, 2001.

NG 14 (503)