Beata Garnytë

Wiersze życiem pisane

Przez życie idziemy w otoczeniu ludzi. Często nawet nie zastanawiamy się nad tym, posiadaczami jakich zdolności czy wręcztalentówsąnasi bliscy, przyjaciele, znajomi. Oni zaś zwykły kawałek drewna potrafią zmienić w prawdziwe dzieło sztuki, na płótnie albo na kartce papieru utrwalić te przelotne wrażenia, te chwile, które nigdy więcej się nie powtórzą.

Henryk Bajko urodził się w 1922 roku we wsi Łukaszewicze, co leży między Świrem a Naroczą. "Ciężkie to było dzieciństwo. Wszystko wokół było zniszczone, bo niedaleko naszej wsi stał front. W dodatku ojciec podczas I wojny światowej trafił do niewoli niemieckiej. Głód był. Mama, by kupić trochę krup pieszo chodziła aż do Suwałk. Po wojnie sytuacja niezbyt się polepszyła. Ojciec miał 5 braci i 5 sióstr, gospodarstwo zaś było nieduże. Gdy zaczęto je dzielić, ojciec otrzymał tylko chlew, na którego miejscu zbudował chatkę. Wziął pożyczkę, z dnia na dzień rosły procenty, oddawać zaś nie mieliśmy z czego. Wtedy to przyjechali i zabrali nam ostatnią krowę. Gdy miałem już iść do szkoły, mama pożyczyła 20 groszy na ołówek i zeszyt. Tak rozpocząłem swą naukę" - opowiadał pan Henryk.

Z czasem sytuacja rodziny pana Henryka nieco się polepszyła. Dzieci podrosły, zaczęły pracować (starsza siostra Melania, jak wielu innych mieszkańców tamtych terenów, na kontrakt wyjechała do Łotwy), wkrótce też długi zostały oddane. Wówczas na kraj spadła inna plaga - wojna. Ojciec pana Henryka nie dożył tej chwili, zmarł w roku 1936.

"Ciężki los przypadł w udziale Melanii. W roku 1940 Sowieci aresztowali jej męża, Józefa Powluczonka. Zabrali go wówczas za głupstwo, za to, że powiedział na starowierca, że ubrał się on lepiej od Stalina. Został za to skazany na 8 lat więzienia... Już wówczas próbowałem pisać wiersze, ale jak szwagra wywieźli, spaliłem je" - wspominał pan Henryk.

Trwała wojna. Na miejsce Sowietów przyszli Niemcy. Pewnego dnia otoczyli wieś Łukaszewicze, nielicznym udało się wówczas uratować ucieczką. Pana Henryka zabrali wprost z kuźni Bronisława Korsaka, gdzie naprawiał pług.

"Wskazałem na bose nogi i nasz dom. Zrozumieli. Poszliśmy do domu, założyłem buty, mama dała płaszcz i torbę z sucharami na drogę. Gdy wychodziliśmy, słyszałem tylko bolesny jęk mamy i jej modlitwę...

Szliśmy od wioski do wioski, a liczba aresztowanych coraz to rosła. Niemcy nazywali nas ruspartizan, bo w okolicznych lasach była dobrze zorganizowana partyzantka. Krytymi ciężarówkami zawieźli nas do Wilna i osadzili w więzieniu. Stamtąd poprowadzono nas na dworzec kolejowy. Jak dziś pamiętam, że wysoka ściana z desek dzieliła wówczas plac przed stacją na dwie części. Zapędzono nas na lewą stronę - z przodu była żelazna brama, z prawej strony płot, z lewej - wysoki peron, na którym stali niemieccy oficerowie. Czuliśmy się jak dzikie zwierzęta, zamknięte w klatce..." - wspominał te chwile grozy pan Henryk. I dalej: "Stał się wówczas cud. Dostrzegłem tam może półmetrową jamę, wypełnioną śmieciem, słomą, sianem , końskim nawozem. Poszedłem za głosem swojego Anioła Stróża, zostawiłem rzeczy i nie patrząc ani na strażników, ani na towarzyszy niedoli rzuciłem się do jamy i nakryłem śmieciami. Nikt mnie nie dostrzegł, a jeśli i dostrzegł, to nie zdradził. Z jamy wylazłem, gdy nikogo na dworcu już nie było. Dorożkarz dowiózł mnie do Traktu Batorego, stamtąd ruszyłem w stronę domu. Nie da się opisać słowami radości mamy po moim powrocie".

Tak pan Henryk wrócił do domu, co prawda bez dokumentów. Wydał mu je znajomy burmistrz, w taki sposób pan Henryk stał się o 5 lat młodszy, w nowych dokumentach wpisano mu nowy rok urodzenia - 1927.

Należał pan Henryk i do AK, tylko że walczyć mu nie przyszło.

"W roku 1943 zebraliśmy się, zapisaliśmy się do AK, w drogę ruszyliśmy jednak dopiero latem 1944. Było nas 25 osób, szliśmy w kierunku Wilna, po drodze mijając wioskę za wioską. Dziś widzę, że robiliśmy wszystko bardzo nierozsądnie, nie wiedzieliśmy dokładnie, gdzie mamy iść, z kim się łączyć. Dostaliśmy niezłą nauczkę gdzieś w okolicy Stracza. Szliśmy wówczas z górki, gdy ktoś po nas dał serię karabinową. Mieliśmy, oczywiście, broń (karabiny, jeden granat), nikt jednak z naszych nie oddał wystrzału. Tylko cudem nikt nie zginął. Do dziś pytam siebie, czy ten, kto strzelał, nie chciał zabić, czy też Pan Bóg kule nosił.

Do Wilna wówczas nie doszedłem. Odpoczywaliśmy z chłopcami w Mająteczku, gdy dotarł do nas ktoś z wyższych dowódców. Spytałem go, czy nie mógłbym wrócić do domu. Byłem potrzebny starszej siostrze Melanii, u której ginęła gospodarka, pozostawiona bez męskiej ręki. ?Do szeregów wrócę wówczas, gdy zacznie się walka" - mówiłem, pozwolono mi więc wrócić do domu.

Po pewnym czasie, gdy już zbliżał się front, chciałem razem z przyjaciółmi po raz drugi przyłączyć do AK. Szliśmy wówczas kilka dni, nikogo jednak nie dopędziliśmy i wróciliśmy do domu" - wspominał pan Henryk.

Gdy wojna się skończyła, pan Henryk postanowił życie swe związać z Wilnem. Wstąpił do szkoły rzemieślniczej, którą później zamienił na kolejową. "Uczyć się zaś mogłem tylko dzięki temu, że w dokumentach zapisano, że urodziłem się w roku 1927. Tych, którzy się urodzili wcześniej, już nie przyjmowano. Tak więc zostałem początkowo pomocnikiem maszynisty, później maszynistą. Na kolei przepracowałem 33 lata" - opowiadał pan Henryk.

Po przyjeździe do Wilna mieszkał pan Henryk początkowo w bursie przy ulicy Chopina, później znalazł prywatną kwaterę. W swej suterenie na Zawalnej przyjęła go pani Zofia Pszycka, u której już mieszkali staruszka - była dentystka i student - Żyd. "Starałem się pomagać gospodyni - to kawałeczek węgla przyniosę, to obuwie zreperuję. Chcąc mi się odwdzięczyć, pani Zofia postanowiła wyswatać mi dobrą dziewczynę, której ojciec był dorożkarzem. Pojechaliśmy, obejrzeliśmy - dziewczyna ładna, do tego mieszkanie na Lipówce, w zagrodzie dwa konie. Czegóż jeszcze chcieć. No, ale wróciłem na Zawalną i tu w nocy przyśniła mi się dziewczyna z moich rodzinnych stron, Felicja, która we śnie podawała mi białą chustę. Już dawno znaliśmy się z widzenia (jej wieś, Starłygi od Łukaszewiczów dzieliło pięć kilometrów), bliżej jednak poznaliśmy się dopiero na weselu mojego stryjecznego brata Antoniego Adamowicza. Pobawiliśmy się, potańczyliśmy kilka dni i rozstaliśmy się, wróciłem do Wilna. Serce jednak zostało z Felcią, napisałem jeden list, drugi, otrzymałem odpowiedź, no i tak to się zaczęło. To dla niej napisałem ten najdroższy dla mnie wiersz: "List do Najmilszej":

?Pobraliśmy się w roku 1949 i doczekaliśmy się dwóch córek, Łucji i Zygfrydy, mamy czworo wnucząt - Beatę, Lenę, Irenę i Henryka, troje prawnuków - Eugeniusza, Henryka i Michałka. Nie tak dawno obchodziliśmy nasze półwiekowe gody. Bóg sprawił, że doczekaliśmy się tej chwili? - mówił pan Henryk.

Historię swego życia pan Henryk opisał w wierszu ?Jubileusz Ślubu? (patrz niżej).

Wiersze, pisane przy każdej okazji, nie są jedyną pasją pana Henryka. W roku 1936, tuż przed śmiercią, jego ojciec oswoił rój dzikich pszczół. Gdy odszedł, pszczoły te zaczął pielęgnować pan Henryk i tak go to zauroczyło, że zajmował się tym większą część swego życia. Kolejna pasja - to Polski Teatr w Wilnie. Może ktoś pamięta, jak pan Henryk grał Tatara w "Zagłobie" albo Głowę Rodu Żubrów w "Jaszczurce". Irena Rymowicz tak o nim mówiła: ?Cieszę się sama, cieszy się cały zespół, że mamy w naszym teatrze tak potrzebnego i zdolnego człowieka, który wszystko potrafi. Mnie, jako reżysera, cieszy jego stosunek do pracy twórczej. W życiu tak się zdarza - człowiek żyje wiele lat i nie wie, że ma talent aktorski?. I dalej: "Z takimi ludźmi lżej jest żyć. Uśmiechnięty, pogodny, zadbany. Człowiek z dobrymi oczyma, wielkiego serca" (Czerwony Sztandar, 1 sierpnia 1986 r.). Nic więcej nie możemy dodać.

Na zdjęciach: pan Henryk z żoną Felicją i prawnukami; zjazd rodzinny


"List do Najmilszej"

Dzień dobry kochana i droga ma Felcia
Wybaczyć, że wołam takśmiało
Swe ciepłe uczucie posyłam w kopercie
Wszak znamy nawzajem tak mało.

Dziękuję za list Twój, na który nie liczył
To mówię otwarcie, nie wstydzę
Masz powodzenie wysokie nadzwyczaj
A ja tak daleko i ciebie nie widzę

Tylko czasami do serca przytulam
Twe foto, gdzie stoisz w kożuszku
Foto całuję ustami i lulam
Kocham Cię Felciu - szepczę na uszko. (...)

Co do mnie, bądź pewna, wyjazdy, wyjazdy
Na koniużelaznym rozcinam powietrze
Milkają widoki, wsie, miasta i gwiazdy
Lecz chciałbym ja widzieć coś jeszcze

Gdy myślę o Tobie, mnie siły przybywa
Tak niby ja spożył cudowny kęs chleba
Na koniużelaznym zatrzęsie się grzywa
A taktna melodia unosi do nieba.

Za koniemżelaznym wagony, wagony
I tyle ich dużo,że końca nie widzę
A gdzież teraz Ona, a gdzież teraz Ona
Swą myśl wypowiadam, miłości nie wstydzę. (...)

Cenię nad wszystko, co jest z woli Boga
I temu polecam ster własnegożycia.
Co się tyczy Ciebie, to będziesz mi droga
Zanim nie usłyszysz serca mego bicia.

1948 rok


"Jubileusz Ślubu"

Dziśświętujemy półwiekowe gody
Bogu dziękując za dni słoneczne i niepogodę
Której też potrzeba, jak chmurki i wiaterku
Dla dobrego chleba (...).
Trudne mieliśmy początki:
Ani koła, ani domu, ani "wujka dla kariery"
Bursa na Szopeno i walizka z faniery.
Od rodziców pomocżadna - Stalina podatek ich dusił.
Ażyć trzeba, nie umierać - sam od zera zacząć musiał.
Domek dali nam rządowy, meble własnoręczne -
Kupić modne i nowe hamował zarobek miesięczny.
Chowaliśmy dzieci, a potem i wnuki
Aże czas szybko leci doczekaliśmy się prawnuków:
Żenia, Eryk i Michałek - wielka z nich pociecha
Choć bogactwa mamy mało - ale szczęściem kryta strzecha.
Tam ukryty skarb duchowy, Mama nam w prezencie dała,
Nie rdzewieje, staleświecił, nawet gdy coś brakowało.
Pracowali na kolei, nie szukali lżejszej pracy
Bo na myśli mieli,że na zawsze grosz wzbogaca.
Można cieszyć się ogródkiem, nie lękając sięłopaty,
Zło pamiętać krótko - i będziesz bogaty.
Tegożyczę dla Was, me kochane dzieci
Trzeba tylko wiedzieć - słońce wszystkimświeci.
Szliśmy razem przez pół wieku, dzieląc trudy, znoje.
Główne: zostać jest człowiekiem w drodze do postoju.
Co nakreślił Bóg, nikt i nigdy nie odmieni
Ginie w morzu kropla - morze się nie pieni.
Jeśli komuś zawinili, prosimy - wybaczcie.
A gdy odejdziemy, to po nas nie płaczcie.

Kwiecień, 1999 rok

NG 18 (507)