Wileńszczyzna była prawdziwym ogrodem botanicznym szlachty i - jakiej szlachty! Siedzieli tu od pogańskich czasów, bo od Mendoga - Jundziłłowie, Wismontowie, od Giedymina - Dogilowie, Ejgirdowie, od Jagiełły i Witolda - Krupowiczowie, Zapaśnikowie, Krupowiesowie, Wilbikowie, Mickiewiczowie, Koczanowie, Dowgirdowie, Jodkowie, Bartoszewiczowie i inni. W samym lidzkim powiecie (obecnie część rejonu solecznickiego) pod koniec XVIIIw. kwitło jakieś 600 nazwisk szlacheckich, a w tym kilkanaście rodzin o nazwisku, naszego Wieszcza, Mickiewicz

W polu czerwona rogacina srebrna w słup, u dołu rozłuczona. W klejnocie nad hełmem w koronie na pawim ogonie taka sama rogacina w pas.

Odmianą herbu jest w polu czerwonym rogacina srebrna w słup, pokrzyżowana, u dołu rozłuczona.

Znane są następujące średniowieczne pieczęcie z tym herbem: 1350 Piotr kasztelan dobrzyński i Jakub sieradzki; 1352 Jakub z Dębna; 1380 Jan, starosta ruski; 1384 Prandota, podsędek ziemski sandomierski; 1385 Krzesław, podsędek ziemski krakowski.

Aktem unii horodelskiej herb został przeniesiony na Litwę. Ród Odrowążów reprezentował Jan ze Szczekocin, kasztelan lubelski, do rodu został adoptowany bojar litewski Wyszegerd (W. Semkowicz, O litewskich rodach..., RTH t. V, s. 55 i 57).

Herb ten znajduje się w Klejnotach Długoszowych, herbarzach: Gelrego, Złotego Runa, Lyncenich, Codex Bergshammar i Herbarzu Bellenviller, a także w Księdze brackiej św. Krzysztofa na Arlbergu.

Wizerunek herbu znajduje się między innymi na chrzcielnicach kościołów w Korzennie i Kruźlowie Wyższym z 1486 r. (J. Kuczyńska, Średniowieczne chrzcielnice..., nr 261 i 267, s. 92 i 94), na andependium ołtarza w kościele Końskiem z XV w. (F. Piekosiński, Heraldyka polska..., s. 110), na tablicy fundacyjnej w Gnieźnie - w kaplicy Bożego Ciała - 1460 r. (P. Mrozowski, Gotyckie tablice...).

Herb najbardziej rozpowszechniony był w ziemiach: krakowskiej, sandomierskiej, samborskiej, sieradzkiej, łęczyckiej, poznańskiej, lwowskiej, halickiej, przemyskiej oraz na Śląsku, Kujawach i Podolu.

Używały go między innymi następujące rodziny: Baranowski, Bębnowski, Białoczewski, Błaszkowicz, Bielawski, Bieńkowski, Bylina, Cedrowski, Chlewicki, Chomski, Chreptowicz, Czechowski, Durasiewicz, Dziewiatyński, Godowski, Gorski, Jacewicz, Jeleński, Kamieński, Kapuściński, Kietliński, Konecki, Kowalewski, Krajewski, Kwinta, Lasota, Litawor, Łukaszewski, Minkiewicz, Mińkowski, Odrowąż, Ossowski, Parczewski, Pawłowicz, Petrykowski, Pieniążek, Pruszkowski, Rozdrażewski, Siedlecki, Siemaszko, Waligórski, Wizgird, Wolski, Wysocki, Żaba, Żak, Żaranowski.

(S. Górzyński, J. Kochanowski Herby szlachty polskiej, Warszawa 1994).

Starożytni pisarze podają zgodnie, że ów herb został wniesiony do Polski z Morawii, gdzie zwał się "Odrzywąsem" a to z tej okazji, że przeciwnikowi swemu możnemu poganinowi w pewnym zajściu oderwawszy usta z wąsem, takowe wbił na strzałę i jako znak zwycięstwa oddał swemu książęciu, za co od tegoż miał otrzymać nazwę Odrzywąsa, z wyrażeniem tego znaku jako klejnot herbowy, którym dotąd pieczętują się domy Siedlnickich i Tworkowskich w Morawii.

B. Paprocki podaje, że: "Przodek tego domu, mąż jeden sławny w Morawie (w cudzej ziemi) z poganami o sztukę strzelał z łuku, potem z nim i za pasy chodził i dziwnych sztuk rycerskich z sobą próbowali. On poganin, że nań szczęścia z mocy nie miał, przed monarchą krainy onej, znając łaskę pańską; dlatego, że mu się z każdym nieprzyjacielem fortunnie w potrzebach zdarzało, chcąc i nad onym górę otrzymać, o szczudłki (popularna gra ludowa) z nim przed cesarzem czynić chciał. On z gniewu mając to sobie za zelżywość chwycił go za gębę, którą mu z wąsem i nosem oderwawszy, na strzałę wetknął i ukazał panu, który wzgardziwszy onym oszpeconym poganinem, dał temu za wieczny upominek onej jego zwierzchności i nad nim strzałę przez wąs przewleczoną, i nazwał go Odrzywąsem aż per corruptionem sermonis Odrowąż po ten wiek".

Okólski zaś twierdzi, że przodek herbu tego strzałą z łuku wąsy obydwa i z mięsem mu uciął. W Czechach niektóre przedniejsze domy tym herbem się szczyciły.

W Polsce, nosząc pierwotnie tytuł hrabiów z Końska; zalecał się ów dom przed innymi wydaniem kilku wielkich mężów. Iwo, biskup krakowski, jaśniał swoich czasów ze szczodrobliwości dla ubogich. Pamiątki po nim widzimy po dziś dzień jeszcze: tak klasztor oo. Cystersów w Mogile takiż kanoników reg. Św. Augustyna w Krakowie, w Kaliszu - szpital dla ubogich w Sławkowie, a później w Krakowie kościół Panny Maryi. Będąc jeszcze kanclerzem poruczonem miał sobie od Leszka Białego odprowadzenie królewnej Salomei do Halicza poślubionej Kolomanowi, królowi Halickiemu. Dotąd o Odrowążach z Końska, od których poszli Koneccy; lecz drudzy pisali się z Białoczowa, od tych rozrodzili się Białoczowscy i Staszowie; inni z Chlewisk, od tych Chlewiccy i Szydłowieccy; inni zaś ze Sprowy. Z tych był Prandota, fortunny hetman wojsk polskich przeciw Czechom za panowania Kazimierza W., Jan, arcybiskup gnieźnieński, mąż wielce poważny w Radzie i kochający uczonych. Jako prymas kraju, dał piękny przykład poświęceń dla ojczyzny; tak podczas wojny z Krzyżakami, gdy dla zapłaty wojska zabrakło pieniędzy, kazał przetopić srebro kościelne, w którym to celu złożył też kilka synodów, by z duchowieństwem obmyśleć pomoc potrzebną do wojny z Prusakami. Ustanowiwszy nadto wiele rzeczy pożytecznych, przeniósł się do wieczności w 1464 r. Piotr, wojewoda podolski, potem ruski, pamiętny ze zwycięstw za panowania Władysława Jagiełły, który mu w nagrodę położonych zasług całe Podole i część Rusi nadał. Z domu Odrowążów, piszących się ze Szczekocina albo z Dąbna, piastowało kilku kasztelanie lubelskie. Piotr walczył zaszczytnie w wojnie tureckiej na Węgrzech ze sławnym Zawiszą.

Wł. Chrzanowski "Odrowąż", Kolekcjoner Polski, październik 1985 r., nr 10 (150), s.14

Bardzo rozpowszechniona rodzina szlachecka na Litwie pieczętująca się herbami: Odrowąż w powiecie lidzkim, oszmiańskim, słonimskim, wileńskim; Kościesza w powiecie lidzkim; Sulima w powiecie telszewskim; Lubicz w powiecie telszewskim i wiłkomierskim; Leliwa w powiecie rosieńskim; Ogończyk w powiecie święciańskim w wieku XIX. 1

Jacewiczowie h. Odrowąż w W. Ks. Litewskiem. Zygmunt Jacewicz 1663 r. w niewoli w Moskwie. Stanisław Jacewicz, w województwie mińskiem 1669 r., z którem się pisał na obiór króla Michała. Michał Jacewicz podpisał z województwem wileńskiem, elekcyę Augusta II-go. Piotr Jacewicz w województwie witebskien 1740 r. Jan, w powiecie lidzkim 1764 r.

Andrzej i Antoni, synowie Bartłomieja, wnukowie Bartłomieja, prawnukowie Andrzeja;

Klemens, Ignacy, Michał i Józefat synowie Jakuba,wnukowie Piotr oraz Szymon, Józef i Jakub synowie Jana,wnukowie Józefa prawnukowie Michała a wszyscy razem praprawnukowie Krzysztofa syna Piotra; dowiedli szlachectwa 1798 r., przed Deputacyą Wywodową wileńską.2

Protoplastą rodu jest Piotr syn Jerzego. Rodzina Jacewiczów h. Odrowąż w XVII wieku zamieszkiwała w powiecie lidzkim (o tym wspomina się w Metryce Litewskiej z 1690 roku), w pierwszych latach XVIII w. część rodziny przeniosła się do powiatów brasławskiego i oszmiańskiego.

Znana jest skarga Jerzego Jacewicza syna Krzysztofa o zaginięciu dokumentów na majątek podczas wojny ze Szwedami z 10 sierpnia 1641 roku do Sądu Ziemskiego.

Jan syn Piotra (woźny województwa mińskiego) w 1752 roku posiadał majątek Gregorowicze w powiecie brasławskim w województwie mińskim, który 14.11.1788 r. sprzedał rotmistrzowi Michałowi Ślizieniowi za 48 000 złotych. Pradziadek Jana, Andrzej przeniósł się do powiatu brasławskiego. Kasper i Józef 3.III.1816 r. otrzymali świadectwo od Marszałka szlachty powiatu lidzkiego.

Najwięcej przedstawicieli tej rodziny w pierwszej połowie XIX wieku zamieszkiwało w powiecie lidzkim w parafii ejszyskiej w okolicach szlacheckich Ponieździel, Wiszkuńce, Krupowiesy, lecz prawdopodobnie pierwotną siedzibą tego rodu była okolica nad rzeczką Kukawką w parafii ejszyskiej Jacewicze.4

Otrzymali potwierdzenie w szlachectwie 7.XII.1798 r., 14.V.1834 r., 27.VII.1842 r.

Spokrewnieni z rodzinami szlacheckimi: Adamowiczów, Białopiotrowiczów, Dowiatów, Giesztowtów, Kozakowskich, Krupowiesów, Lubkiewiczów, Sobolewskich, Szwabowiczów, Tietiańców, Wersockich, Wilkańców, Wojszwiłłów i innymi.

NG 31 (xxx)