| Dr Danuta Berezowska
Lutnia
W Wilnie ukończyła 5 Szkołę Średnią i Konserwatorium Wileńskie (obecnie Akademia Muzyczna). Odbyła dwuletni staż na Wydziale Kompozycji, Dyrygentury i Teorii Muzyki w Akademii Muzycznej im F. Chopina w Warszawie, z bardzo dobrym wynikiem, pod kierownictwem naukowym prof Witolda Rudzińskiego, a studia doktoranckie na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W roku 1998 obroniła pracę doktorską pt. "Życie muzyczne w Wilnie w okresie II Rzeczypospolitej" przygotowaną pod kierunkiem prof. dr hab. Zofii Helmon.
Skład pierwszego zarządu przedstawiał się następująco: ks. Jan Kretowicz, inż. Hregorowicz, Wanda Bahuszewiczówna, senator - ks. Stanisław Maciejewicz, Zenon Gieczewicz, J. Downarowicz, Kaszub, Jan Leśniewski oraz sekretarz Lachowicz. Ustawa "Lutni" głosiła: ?Towarzystwo ma na celu ułatwienie swym członkom możności pożytecznego i przyjemnego spędzania wolnego od pracy czasu tudzież krzewienia pośród siebie sztuki muzycznej. Członkowie mogą zbierać się do wykonywania utworów muzycznych, omawiania kwestyj z dziedziny muzyki i korzystania z biblioteki; mają prawo urządzać wieczory literackie oraz przedstawienia sceniczne?.(1) Prócz tego "Lutnia" popularyzowała w Wilnie kulturę muzyczną, szerzyła znajomość literatury polskiej oraz zamiłowanie do niej. Prowadziła też swój własny teatr amatorski. Początkowo towarzystwo posiadało jedną sekcję wokalno - muzyczną, która kształciła siły amatorskie. Kierownikiem chóru był Leśniewski, natomiast kierownikiem muzycznym Mikołaj Salnicki. W roku 1906 w Sali Miejskiej odbył się już pierwszy występ "Lutni". Wkrótce powstała też kolejna sekcja literacko - dramatyczna. Rozpoczęły się tzw. "Wieczory słowa". Poświęcone były Syrokomli, Kraszewskiemu, Polowi, Ujejskiemu, Asnykowi, Konopnickiej. Na program składały się: odczyty, recytowanie poezji lub prozy oraz odegranie utworu scenicznego. Z relacji prasowych wynika, iż wieczory te cieszyły się niezmierną popularnością. Istniała również sekcja naukowa, która urządzała odczyty na różne tematy /w 1906 roku Tadeusz Wróblewski mówił o samorządzie i autonomii, dr Władysław Zahorski miał prelekcję o Wilnie /.
W roku 1908 "Lutnia" zorganizowała wystawę obrazów malarzy polskich. Tak ze skromnych występów amatorskich "Lutnia" przerodziła się w prawdziwy teatr. Wystawiano w nim następujące sztuki: "Zaczarowane koło" Rydla, "Zemstę" Fredry, "Wyrok Jana Kazimierza" Syrokomli. Malowano dekoracje, sprawiano rekwizyty. Nad całą stroną techniczną czuwał Zbigniew Śmiałowski. Wkrótce "Lutnia" poszerza swój repertuar. Grano "Szatana" ks. Hieronima Druckiego Lubeckiego /autor z okolic Mińska/. Wystawiano też widowiska dla dzieci i młodzieży. W tym samym roku /1908/ "Lutnia" traci na raz dwóch działaczy - Montwiłła i Perzanowskiego. Po Montwille kierownictwo przejął Józef hr O?Rourke, sekretariat - Marian Ciemnołoński, a skarbnikowstwo - W. Olasek. W roku 1910 "Lutnia" zyskała wspaniałego muzyka - Adama Wyleżyńskiego. Kierował on sekcją wokalno - muzyczną do 1918 roku.
Poziom artystyczny "Lutni" znacznie się podniósł. W styczniu 1911 roku wystawiono "Loterię" Stanisława Moniuszki, następnie /1913/ - operę H. Jareckiego "Powrót taty". Partię główną wykonał baryton Opery Warszawskiej Bogucki, który to po Wyleżyńskim objął kierownictwo sekcji.
5 /18/ września 1915 roku /podczas wkroczenia do Wilna wojsk niemieckich / "Lutnia" zainaugurowała swój sezon "Dożywociem" Fredry. Następnie na jakiś czas zawiesiła swą działalność. Wznowiła ją w styczniu 1916 roku, wystawiając dramat Rydla "Na zawsze". Zespół "Lutni" był już w tym okresie nieliczny. Większość z jej członków ewakuowało się. Do "szeregu "Teatru Polskiego stanęli wówczas artyści zawodowi: Wiślański oraz Biskupski. Teatr zatracił swój dotychczasowy charakter, przekształcając się w stały Teatr Polski. Latem 1916 roku zarząd "Lutni" postanowił wprowadzić też sezon letni w Ogrodzie po - Bernardyńskim. Reżyserem był Kliszewski. Najtrudniejszy okres przeżywała "Lutnia" na przełomie lat 1916/17. Spowodowane to było rozjechaniem się aktorów, jak również brakiem repertuaru. Wg Czesława Jankowskiego: "Repertuar skąpy był, lecz poziomu swego nie obniżył".(1) Czuwała nad tym komisja w składzie: Brensztejn, Śmiałowski, Wyleżyński oraz Julian Strycharski /objął reżyserię po Kliszewskim/. Równolegle z działalnością teatralną rozwijała się też działalność muzyczna Teatru. Oprócz " Loterii" wystawiono operę K. Kurpińskiego "Bogomir i Wanda". Wzięły w niej udział siły miejscowe oraz orkiestra "Lutni". Nieco później rozpoczęły się wieczory kameralne z udziałem solistek: Zofii Bortkiewicz - Wyleżyńskiej /śpiew/ oraz Bohuszewiczówny /skrzypce/. Brak w Wilnie instytucji koncertowej zastąpiły koncerty symfoniczne pod dyrekcją A.Wyleżyńskiego. Tak przedstawiała się działalność "Lutni" do 1920 roku, czyli do chwili powołania w Wilnie stałego Teatru Polskiego. Natomiast od 1920 roku rozwija się ona w znacznie węższym zakresie, mianowicie- przechodzi wyłącznie na pole muzyki i śpiewu. Na zdjęciach: Godło teatru muzycznego "Lutnia". Projektował prof. F. Ruszczyc , Teatr muzyczny "Lutnia". fot. J. Bułhak, Tu mieścił się teatr "Lutnia", obecnie Państwowy Narodowy Teatr Dramatyczny. Fot. Bronisława Kondratowicz NG 35 (524) |
Autorka publikacji dr Danuta Berezowska, z wykształcenia muzykolog, jest wykładowcą adiunktem Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie.
"Lutnia Wileńska" - /pełny tytuł/ powstała jesienią 1905 roku natychmiast po zatwierdzeniu ustawy przez gubernatora hr. Pahlena. Założycielami jej byli: Józef Montwiłł - benefaktor /kierował nią aż do swej śmierci/ oraz skarbnik Alojzy Perzanowski.
Przeszło trzystu członków liczyła "Lutnia" w swym zawiązku. Jesienią 1907 roku posiadała swoją orkiestrę. Zorganizowano więc koncert poświęcony F. Chopinowi /1908 r./. Zarząd towarzystwa organizował również wieczory literacko - muzyczne, na które zapraszał słynnych artystów. Gościli tu: Stanisław Barcewicz, Wacław Kochański, Juliusz Wertheim i inni.
Wyleżyński Adam /ur. 7 VII 1880 w Warszawie, zm. 30 XII 1954 w Lublinie/ - w roku 1910 przeniósł się do Wilna, gdzie do 1918 kierował sekcją muzyczną "Lutni". Był współorganizatorem Wileńskiej Orkiestry Symfonicznej. Obok działalności dyrygenckiej poświęcił się pracy pedagogicznej, ucząc gry na skrzypcach i teorii w szkole muzycznej A. Legranda w Wilnie oraz teorii w szkole organistów J. Montwiłła. W latach 1923 - 35 był dyrektorem Konserwatorium Muzycznego w Wilnie. Uczył także śpiewu w szkołach średnich, dyrygował chórami "Lutni", przez 30 lat prowadził koncerty symfoniczne Wileńskiej Orkiestry Symfonicznej. Był dyrektorem artystycznym Wileńskiego Towarzystwa Muzycznego, w latach 1937 - 39 - referentem muzycznym Rozgłośni Wileńskiej PR, 1941 - 46 członkiem orkiestry Filharmonii Wileńskiej.
W roku 1914 prezes "Lutni" hr. O'Rourke, jako zdymisjonowany oficer armii rosyjskiej, został powołany do jej szeregów. Rok później - zginął. Jego misję objął Ludwik Fuks.