Dr Danuta Berezowska

Żydowski Instytut Muzyczny /1924 - 1940/

Wilno od dawna było ośrodkiem wielu kultur. Przede wszystkim, jak dowodzą badania statystyczne, miasto było dużym ośrodkiem żydowskim, zarówno kulturalnym, jak też religijnym, z którego wywodzą się korzenie znacznej części Żydów na całym świecie.

Tu powstały różne prądy religijne, działały towarzystwa i instytucje naukowe oraz szkoły średnie: gimnazjum Tarbut z językiem wykładowym hebrajskim /założycielem był lekarz i działacz społeczny dr Josef Epsztejn/, gimnazjum Tuszla również z językiem wykładowym hebrajskim. Były też żydowskie gimnazja z językiem wykładowym polskim. Niniejsze szkoły - to szkoły świeckie, w których religia była jednym z przedmiotów nauczania. Z badań wynika, iż były też szkoły religijne, jak Mizrachi z językiem wykładowym hebrajskim i żydowskim. Znaczną część programu nauczania stanowiła tu religia, a także przedmioty ściśle z nią związane. Warto zauważyć, iż wśród społeczeństwa żydowskiego prawie nie było analfabetyzmu, toteż prasa żydowska była różnorodna: od gazet codziennych różnych kierunków aż po pisma literackie, naukowe i popularne. Najbardziej znanym wydawnictwem było Wydawnictwo Wdowy i spadkobierców Rodziny Rom /założone w 1789 r./. Drukarnia Rommów drukowała "na cały świat" Talmudy. Istnieją też wydawnictwa założone w Wilnie, które obecnie działają w Izraelu /przykładowo: Srebek, Achiasaf/ .

Ożywioną działalność prowadziły też różne chóry, które zazwyczaj istniały przy seminariach. Przykładowo - chór Wilbig liczący ok. 100 osób znany byt również poza Wilnem, występował w różnych miastach Polski oraz w Radiu Wileńskim. Kierownikiem chóru był Abraham Sliep. W roku 1932 rozpoczął swą działalność chór pod kierownictwem Jakuba Gersteina, muzyka i pedagoga.

Gimnazja miały też swoje orkiestry: gimnazjum Tarbut - pod kierownictwem Akiby Durmaszkina. W roku 1938 powstała również żydowska orkiestra symfoniczna.

W Wilnie mieszkali też liczni muzycy i poeci żydowscy. Urodził się tu słynny pianista Leopold Godowski (1870 - 1932), skrzypek Jasza Chejfec / 1903/.

W mieście działały również różne koła dramatyczne. Istniały one zwykle przy instytucjach, seminariach i szkołach. Najbardziej znanym zespołem była Trupa Wileńska, która cieszyła się powszechnym uznaniem. W Wilnie funkcjonowało też Studio Dramatyczne, którego uczniowie występowali wraz z aktorami zawodowymi na wieczorkach dramatycznych. Przy pomocy Towarzystwa Rozwoju Sztuki powstał też Teatr Dramatu i Komedii. W mieście działał teatr lalek "Majdim". Pierwsze jego przedstawienie odbyło się w 1933 roku .

W roku 1922 w Wilnie zostało założone Żydowskie Konserwatorium Ludowe, na czele którego stał E. Małkin - nauczyciel Jaszy Chejfeca. Działalność tej instytucji została przerwana przez władze. W końcu 1924 roku Żydowskie Stowarzyszenie Popierania Sztuki w Wilnie założyło Żydowski Instytut Muzyczny /ul Rudnicka 6/. Dyrektorem uczelni został Rafał Rubinstein - dyrygent oper, operetek i orkiestr symfonicznych, pedagog. Rafał Rubinstein /ur. ok. 1895 r./ na początku lat dwudziestych osiadł w Wilnie, gdzie przez dłuższy okres był dyrektorem Żydowskiego Instytutu Muzycznego. Prowadził w nim klasę operową. Siłami Instytutu wystawił w języku żydowskim "Traviatę" Verdiego, "Madame Butterfly" Pucciniego, "Carmen" Bizeta" "Halkę" Moniuszki oraz fragmenty - "Żydówki" Halevyego, "Fausta" Gounoda i "Aidy" Verdiego. Występował również jako dyrygent opery i operetki w Wilnie, był jednym z dyrygentów działu operowego Reduty i przez kilka sezonów dyrygował operetką w teatrze "Lutnia".

Celem Żydowskiego Instytutu Muzycznego było wyższe wykształcenie muzyczne /teoretyczne i praktyczne - w zakresie pełnego kursu muzycznego Konserwatorium Państwowego/. Nauka dzieliła się na 3 kursy: niższy, średni i wyższy. Trwała od września do końca czerwca z wyjątkiem Świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy.

Wykładano tu następujące przedmioty teoretyczne: zasady solfeżu, harmonia, instrumentacja, kontrapunkt i nauka o formach; praktyczne: fortepian, skrzypce, wiolonczela, kontrabas, harfa, śpiew solowy i zespołowy, klasa operowa, flet, obój , klarnet, fagot, waltornia, trąbka, puzon, gra kameralna, gra orkiestrowa i obowiązująca gra na fortepianie dla wszystkich uczniów oprócz pianistów.

§5 Statutu głosił: "Władzami Żydowskiego Instytutu Muzycznego są: 1) Żydowskie Stowarzyszenie Popierania Sztuki w Wilnie jako właściciel, 2) Dyrektor Instytutu jako kierownik, 3) Rada Artystyczna, składająca się z 7 osób: 3 z personelu pedagogicznego, 3 z zarządu Żydowskiego Stowarzyszenia Popierania Sztuki i Dyrektora Instytutu. Rada Artystyczna ze swego grona wybiera przewodniczącego.

Do obowiązków właściciela Instytutu należało między innymi składanie sprawozdań do Ministerstwa W. R. i O. P. z działalności Instytutu do dnia 15 lipca każdego miesiąca.

Nauczyciele Żydowskiego Instytutu Muzycznego byli powoływani przez zawarcie umów podpisanych przez dyrektora za zgodą Żydowskiego Stowarzyszenia Popierania Sztuki.

Uczniem Instytutu mógł być każdy od 7 roku życia, mający dobry słuch i uzdolnienia muzyczne. Uczeń był zobowiązany złożyć dowód, zaświadczający, iż ukończył lub pobiera ogólne średnie wykształcenie. W wypadkach wyjątkowych zdolności, do Instytutu mogły być przyjęte osoby, posiadające wykształcenie szkół powszechnych lub pobierające takie wykształcenie.

Żydowski Instytut Muzyczny był uczelnią prywatną. Utrzymywał się z opłat: a) wpisowego, b) rocznych, c) egzaminacyjnych, d) ofiarnych. Obowiązywały w nim egzaminy: wstępne, roczne, końcowe. Kończącym Żydowski Instytut Muzyczny wydawano dyplomy i świadectwa wg wzoru, zatwierdzonego przez Ministerstwo W. R. i O. P. Dyplom otrzymywali absolwenci, kończący pełny kurs specjalny i teoretyczny i posiadający wykształcenie średnie w zakresie 6 klas; świadectwa - kończący pełny kurs nauk specjalnych i teoretycznych, lecz nie posiadający wykształcenia średniego.

W roku szkolnym 1925/26 uczelnia liczyła 109 uczniów /25 mężczyzn i 84 kobiety/. Pracowało tu 18 nauczycieli. Należy wymienić pianistów: R. Biełous, I. Brumberg, R. Brudniak-Kaduszynowa, Cezgus, T. Girszowiczowa, F. Krewer, S. Lifszyc, M. Płotnikowa, S. Rechtdik, A. Fejgus - Rozenkranc, Goldblatt, O. Gołyńska - Wizun, S. Dugowska; skrzypków: S. Bersztelman, O. Stupel, A. Kontorowicz; wiolonczelistę Albaum; kontrabasistę - Zamsztejgman, śpiewaków: E. Igdal, J. Krużankę, Elman. W klasie przedmiotów teoretycznych wykładali: S.Bersztelman, R. Biełous, I. Brumberg, R. Brudniak - Kaduszynowa, A. Fejgus-Rozenkranc, T. Girszowiczowa, F. Krewer, J. Krużanka, S. Lifszyc; M. Płotnikowa, S.Rechtdik, O. Stupel, F. Tchorz, O. Wizun, D. Cymbler, Elman, Goldblatt.

Działalność Instytutu wzmagała się z roku na rok, o czym donosiła prasa: ?Trzeba podziwiać tempo rozwoju Żydowskiego Instytutu Muzycznego w Wilnie. Założony dopiero w zeszłym roku Instytut za ten krótki okres nabył charakter poważnej szkoły muzycznej, której uczący się otrzymują gruntowne przygotowanie, co się ujawniło na popisie uczniowskim w dniu 8. XI /....../. "Na tym popisie dał się wyczuć nie tylko wpływ nauczycieli, jako sił wysoko wykwalifikowanych, lecz zarazem jako bezwzględnie oddanych sztuce artystów. Wyczuwał się duch dawnego Konserwatorium Muzycznego w Petersburgu, absolwentami którego w przeważającej części są profesorowie Żydowskiego Instytutu Muzycznego."

Popisy uczniowskie, przedstawienia operowe, poranki i koncerty muzyczne spotykały się z życzliwym stosunkiem krytyki, która podkreślała wysoki poziom wykonawczy utworów, a także dobre kwalifikacje personelu nauczycielskiego: "Jużeśmy niejednokrotnie wyrażali należne uznanie dla działalnościŻydowskiego Instytutu Muzycznego umiejętnie prowadzonego przez dyrektora Rafała Rubinsteina wspólnie z gronem dobrze dobranych sił pedagogicznych. Ostatni popis uczniowski wykazał ponownie niesłabnące dążenie do utrzymania właściwego poziomu. Wszystkie występy nie zawiodły oczekiwań i udały się bardzo chwalebnie?.

Występy uczniów oraz absolwentów Instytutu odbywały się również poza Wilnem. Wymienić należy: wystąpienie absolwentki Instytutu Olgi Wizun na symfonicznym koncercie Filharmonii Warszawskiej, ucznia Raichla, który otrzymał nagrodę na Warszawskim Konkursie Młodych Talentów Muzycznych, uczennicy Instytutu Zubelewickiej - laureatki międzynarodowego konkursu solowego w Wiedniu.

Biorąc pod uwagę wysoki poziom nauczania i dobre wyniki uczniów Instytutu, Żydowskie Stowarzyszenie Popierania Sztuki w Wilnie zwróciło się do Ministerstwa W. R. i O. P. z prośbą o przemianowanie go na Żydowskie Konserwatorium. Z badań wynika jednak, iż prośba ta nie została uwzględniona, gdyż uczelnia działała do 1940 roku jako Żydowski Instytut Muzyczny.

Na zdjęciach: afisze Żydowskiego Instytutu Muzycznego w Wilnie.

NG 37 (526)